BAZYLIKA ŚWIĘTEJ TRÓJCY I NMP.
Bazylika Św. Trójcy jest budowlą romańską z przełomu XII/XIII w. – konsekrowana w 1216 r. Świątynia była kilkukrotnie przebudowana: raz w stylu gotyckim, a drugi w barokowym. Fasada kościoła od XVIII w. barokowa, do pewnych wysokości jest jednak zachowany romański kamień, świadczą o tym pozostawione w wielu miejscach nieotynkowane romańskie ciosy. Pierwotne romańskie mury kościoła w obwodzie są zachowane po dzień dzisiejszy. Kościół jest trójnawową bazyliką, wzniesioną na planie krzyża łacińskiego a prezbiterium zakończone absydą z dwiema kaplicami po bokach (św. Barbary z romańską kolumienką z ornamentem roślinnym, podtrzymującą jedno z najstarszych polskich sklepień palmowo-krzyżowych, oraz Serca Bożego z zamurowaną w filarze kolumną).
W kościele skatalogowano w archiwach narodowych i kościelnych ok. 300 zabytków ruchomych. Wśród licznych ołtarzy należy zwrócić szczególną uwagę na relikwiarzowy ołtarz Krzyża Świętego (658 relikwii świętych i męczenników oraz relikwię Krzyża św.), najcenniejszą częścią ołtarza jest ogromny krucyfiks z gotycką figurą Chrystusa Ukrzyżowanego (ok. 1361 r.). Warto również zobaczyć Ołtarz MBNP z kopią obrazu MariaZell w Austrii, konfesjonały, skarbiec muzealny, oraz zakrystię.
ROMAŃSKIE KOLUMNY CNÓT I PRZYWAR
Najcenniejszym jednak zabytkiem świątyni są dwie romańskie kolumny z personifikacją cnót i przywar ludzkich (wszystkich kolumn jest siedem). Południowa kolumna wyobraża personifikację cnót: sprawiedliwość, wiarę, mądrość, pobożność, czystość, cierpliwość, pokorę, posłuszeństwo, wstrzemięźliwość, pokój chrystusowy. Na głowicy tej kolumny wyrzeźbiono scenę chrztu Chrystusa w Jordanie przez Jana Chrzciciela. Druga kolumna północna przedstawia personifikację przywar: gniew, morderstwo, pychę, bezbożność, krzywoprzysięstwo, obżarstwo, rozpustę, zawiść, bluźnierstwo, swawola. Podobne kolumny można podziwiać jedynie w Hiszpanii w Santiago de Compostella (katedra pw. św. Jakuba) i we Włoszech, w Wenecji (katedra pw. św. Marka). Kolumny wykonano z piaskowca przywiezionego z Brzeźna – okolice Konina (Wielkopolska). Inspiracją do powstania kolumn mogły być literackie przedstawienia walki cnót z wadami – „Korowód cnót” i „Zwierciadło dziewic” Hildegardy z Bingen lub „Psychomachia” Prudencjusza Aureliusza. Datowane są one na II połowę XII w. Chociaż mają już ponad 800 lat, to przez ponad 200 lat nikt o nich nie wiedział, gdyż były obmurowane cegłą do 1946 r. Wówczas profesor Zdzisław Kępiński odkrył je w barokowych filarach.
